(verschenen in So British & Irish, nummer 2, 2013)

Onze vakantiereis voert ons dit jaar vanuit Edinburgh naar Cairngorms National Park, in het hart van de Highlands. We toeren met ons motorhome door East Neuk, de oosthoek van het graafschap Fife. Vissersplaatsjes als Anstruther (the best fish and chip shop of Scotland) en Crail vullen altijd wel een paar pagina’s in ieders fotoboek. Ook St Andrews – the cradle of golf – behoort tot de vaste pleisterplaats van elke bezoeker. Negen mijl ten oosten van Braemar en in het hart van de Cairngorms, ligt ons reisdoel: Balmoral Estate en de Royal Lochnagar Distillery.

Crathie Kirk

“Daar zit ze normaal en ze komt via de zijingang binnen”, fluistert een alleraardigste mevrouw ons toe en ze wijst naar de banken links. Het is duidelijk dat ze spreekt over Queen Elisabeth II, de huidige Engelse koningin. Over de gehele breedte van de voorste kerkbank ligt een paars velours doek…. No dust on the royal pews. Terwijl ze druk is met het schikken van de bloemen, houdt ze ons angstvallig in de gaten. Er mogen onder geen beding foto’s gemaakt worden in Crathie Kirk. Ze kan het niet laten om ons te wijzen op de vele ‘royal donations ’ die het kerkje ten deel zijn gevallen door de jaren heen: twee glas-in-lood ramen, een marmeren tafel, het kerkorgel en vier gegoten klokken voor de klokkentoren. In een en dezelfde adem vermeldt ze het feit dat John Brown 1) begraven ligt op het kerkhofje aan de overkant van de weg. ‘Rumour has it’ , zegt ze, dat deze trouwe bediende meer dan een gewone relatie met Victoria had gehad. Vanaf het moment dat de koninklijke familie in 1848 in Balmoral Estate trok, was Queen Victoria een regelmatige kerkganger hier, a regular so to speak.

Crathie churchyard

Terwijl een begrafenis in volle gang is lopen we naar het oudste gedeelte van het kerkhof aan het einde van het zandpad. Volgens onze bloemendame vonden veel werknemers van het koninklijk domein hier hun laatste rustplaats. Iedere begraafplaats vertelt haar eigen verhaal, zo ook hier. De vele grafstenen, schuingezakte zerken en natuurstenen urnen laten ons de uitgebreide familielijn zien van de Browns …. maar geen John te vinden,althans niet door ons. We zullen het met de filmbeelden moeten doen. Over de begraafplaats heen zien we Balmoral Castle al liggen. De rust van het kerkhof ruilen we in voor de hectiek van de vele nieuwsgierige bezoekers aan het kasteel.

Naar Balmoral Castle

Alvorens we ons naar het kasteel laten rijden, steken we een klassieke stalen brug over van niemand minder dan architect Isambard Kingdom Brunel. Ooit gekozen in 2002 tot de op een na grootste Brit aller tijden, achter Churchill . Ons open houten treintje – voortgetrokken door een klassieke Landrover Defender 110 – brengt ons in vijf minuten bij de paardenstallen. Meisjes van de plaatselijke rijvereniging zijn druk met het borstelen, roskammen en poetsen van de pony’s. De nieuwe onderkomens voor alle paarden en pony’s van de koningin zien er prachtig uit. De oude stallen zijn jaren geleden ingericht als tentoonstellingsruimte.

De juf vertelt …

Via de audio tour krijgen we volop informatie over Koningin Victoria en het reilen en zeilen van Balmoral Estate. Het hele landgoed beslaat 18,569 hectare bosland en heidegronden, 2500 tot 3000 stuks herten en 600 mijl landwegen. Alles heeft onderhoud en zorg nodig. Dat is de reden dat er jaarlijks zo’n slordige 3 miljoen pond omgaat in dit koninklijk bedrijf. De juffrouw in mijn oor weet mij bij de les te houden met interessante informatie. Toen prins Albert nog leefde (gestorven in 1861) legde de koninklijke familie de weg van Buckingham Palace naar Balmoral af per schip; een reis van 66 uur. Alles werd verscheept: van personen tot paarden tot rijtuigen. Een zowaar militaire operatie. Toen Victoria later met de trein moest werd ze regelmatig met angst bevangen door de snelheid waarmee dit ijzeren paard ging. Op een van de eerste reizen stuurde ze John Brown op de machinist af om hem vaart te laten minderen.

Geschiedenisles

We kunnen niet alle zalen van het kasteel bezichtigen, maar in de compacte balzaal van het kasteel is een tentoonstelling ingericht over 100 jaar koninklijk leven op het Balmoral Estate. De bloementuin buiten de balzaal is schitterend in haar eenvoud en maakt het feit dat we niet alle kamers kunnen bezoeken meer dan goed. De geschiedenisles gaat verder. Mijn audio tourgids vertelt en passant nog even dat Victoria diep bedroefd was toen Albert plotseling in 1861 aan tyfus overleed. Een flink aantal jaren heeft Victoria in haar ‘paradise’ doorgebracht; in rouw, treurend om Albert. Ze wandelde door de tuinen, jaagde, tuinierde en wenste weinig bezoek te ontvangen. Deze persoonlijke ontboezemingen maken Balmoral Castle nog betekenisvoller voor de bezoeker.

A royal whisky

Direct naast het kasteel ligt ons volgende bezoekadres: de Royal Lochnagar Distillery . Na twee keer tot de grond toe afgebrand, werd de huidige distilleerderij in 1848 herbouwd ten zuiden van de river Dee en vlak naast Balmoral Castle. De toenmalige eigenaar kreeg het voor elkaar om een Royal Warrant (koninklijk certificaat) te bemachtigen. Vanaf die dag mocht Lochnagar Distillery zich Royal noemen. Een enkele uitnodiging aan de buren was hiervoor voldoende.

Royal Fiona

I’ll be your guide for today, zegt Fiona, onze gids bij Royal Lochnagar tegen een zeer gemêleerd gezelschap van nationaliteiten. We hebben zes pond betaald voor de rondleiding en Fiona probeert ons waar voor ons geld te geven. Na de geschiedenisles volgt de whiskyles. Bij de eerste stop krijgen we al direct een aantal licht gerookte gerstekorrels te proeven. Fiona wijst ons op het feit dat distilleerderijen op Islay 2) 25 % meer turf gebruiken om de gerst rokerig te maken. Onwennig kauwend kijkt het gezelschap elkaar aan terwijl Fiona het proces van steeping, germinating en kilning 3) haarfijn uit de doeken doet. De eerste groepsactiviteit is hiermee een feit.

Al lucht snuivend lopen we verder. Onze gids vertelt onderweg naar de mash tuns over het milling proces, het malen van de barley. Vervolgens mogen we de grist en starch betasten om een idee te krijgen van de volgende stap in het proces: the mashing. Ik probeer alle informatie op te slaan alsof ik op een summercourse ben. En zo voelt het ook.

Any questions ?

Constant vraagt onze cursusleidster of we nog vragen hebben. De groepsleden kijken elkaar aan, sommigen schrijven vlijtig in hun notitieboekje, anderen houden het bij deze levende audio tour. Fiona gaat weer van start. Na het toevoegen van enige hoeveelheden yeast begint de fermentation. De groep is nog wat onzeker om vragen te stellen. Hoeveel yeast ? Waar vandaan ? Is deze yeast vloeibaar of heeft het een vaste vorm ? Later misschien, wanneer Fiona de groep ontdooit heeft met enkele drams, wie weet. Fiona heeft zichtbaar plezier in haar werk als gids en ze is niet te beroerd om sommige onderdelen nog eens toe te lichten. In de laatste ruimte staat iedereen in awe naar de grote koperen ketels de staren en de fotocamera’s klikken. Hier gebeurt het; dit is de ruimte waar het distilleren plaastvindt, hier krijgt de whisky zijn eerste magic twist. De hals van de copper still is bepalend voor het proces, zegt Fiona. Ik vraag mij af hoe dat dan precies werkt en welke krachten hier op van invloed zijn. Later in het proces bepaalt de stillman het juiste alcoholpercentage. Omdat we in de silent season zitten (buiten werking) – zoals zoveel distilleerderijen in Schotland – is hij niet aanwezig.

Magic

Ik stel mij een tovenaar of alchemist voor die grinnikend aan de kraantjes van de grote glazen kast draait; een tafel vol met grote glazen kolven en papiertjes met onleesbare tabellen. Het is helaas minder romantisch dan ik denk. Als bewijs zie ik een foto hangen van de Royal Lochnagar stillman in overall achter een opgeruimde werktafel. Voor de laatste stap in het proces lopen we buitenom naar de store room, hier worden de vaten gevuld (het casken) en ter ruste gelegd. Fiona loodst ons een donkere en vochtige ruimte binnen. We mogen even ruiken aan een vat Lagavulin en een vat Royal Lochnagar. Fiona legt uit dat het moederbedrijf Diageo meerdere distilleerderijen beheert en dat dus af en toe vaten in andere warehouses terecht komen. Het is ondertussen twee uur in de middag wanneer we vervolgens aanschuiven aan een lange dis waarop een flink aantal glaasjes in slagorde opgesteld staan. Terloops worden mijn vrouw en ik ook nog gratis lid van de Classic Malts Society. Dit geeft ons gratis toegang bij volgende distilleerderijen van Diageo, zegt, Fiona. Another dram ?, vraagt ze vriendelijk. Fiona ? She certainly is my queen for the day…….

1) John Brown was de trouwe ‘highland servant’ van Victoria en Albert. Zie zeker de film Mrs Brown (1997) met in de hoofdrollen Judi Dench als Queen Victoria en Billy Connolly als de trouwe knecht John Brown. De film geeft ook een goed beeld van het rouwproces van Victoria.

2) Islay [uitspraak: aailah] is een van de eilanden van de Binnen-Hebriden waar 8 whiskydistilleerderijen te vinden zijn.

3) Een aardige site om snel wat wijzer te worden over whisk(e)y is: www.whivie.be/woordenlijst.html