(verschenen in Whisky Passion, nummer 1, 2012)

Onze reis gaat deze zomer via de Western Isles (Lewis, Harris, Uist en Barra) naar Islay en Jura. Tevens zal dit een eerste kennismaking worden met de vele whiskydistilleerderijen. Al jaren zijn we whiskyliefhebbers en dat roept om een nadere kennismaking met de makers. We zijn naar Glasgow gevlogen en gaan van daaruit met een motorhome een rondje Schotland maken in drie weken. We zijn niet voor de eerste keer in Schotland, maar de eerste reis uit 1981 was alweer een beetje vervaagd. Opfrissen dus.

De lange en zeer plezierige reis door Lewis, Harris, Uist en Barra brengt ons uiteindelijk op Islay, het mekka van de geturfde whiskies. Direct na aankomst in Port Ellen zetten we koers naar de Laphroaig Distillery. Naast het het prachtige boek van Hans Offringa ‘ The Legend of Laphroaig’ heb ik enkele uitgaven van mijn beide lijfbladen Whisky Passion en Whisky etc. Magazine meegenomen.

Gary

Goed beslagen komen we dus het bezoekers centrum binnen, waar een charmante jongeman ons wat onwennig te woord staat. Uiteraard wil ik als Friend of Laphroaig mijn plot bezoeken, maar vooral wil ik de distilleerderij zien. Ook hier een silent season. Onze roodharige gids, Gary, is pas twee maanden in dienst en erg zenuwachtig. Het gezelschap dat hij moet rondleiden bestaat naast ons uit een Zuid-Afrikaans echtpaar, geen zware delegatie dus. De met tekst bedrukte, opgestapelde vaten in de ontvangstruimte vertellen het Laphroaig verhaal vanaf Donald Johnston via Bessie Williamson naar de huidige eigenaren. We lopen met Gary via de portrettengallerij naar de tweede verdieping, de maltingfloor. We zien op een van de foto’s een ijverige Prince Charles de malt omzetten op de droogvloer. Gary vertelt over de aankomst van Charles op Islay in 1994. Tijdens het landen was hij de de controle over zijn vliegtuigje verloren en doorgeschoten in ‘the bog’, het turfachtige, zompige weiland naast de landingsbaan.

 Laphroiag

Grappend komt Gary wat los wanneer hij enkele muizen voorbij ziet schieten en klaagt over het feit dat de oude distillery cat er vandoor is gegaan en zijn eigen kat absoluut geen interesse heeft om de vrijgekomen plek in te nemen. Onze gids Gary stopt bij de steeptuns en vertelt met trots dat Laphroaig vasthoudt aan tradities: 15% van de barley wordt nog steeds in de eigen huis gemalt en de rest komt van de Port Ellen Maltings. De distilleerderij maakt, binnen althans, in tegenstelling tot Royal Lochnagar, een sloppy indruk: schoppen en harken staan her en der verspreid, spinnenwebben waar je ook kijkt en de muren kunnen wel een verfje gebruiken. Hij ziet ons kijken en zegt: Who cares, we make a perfect whisky, that’s what counts. Gary heeft gelijk. De Laphroaig is al jaren mijn torenhoge favoriet, dus waar gewerkt wordt zie je sporen, nou en ? Misschien geeft het wel het doorleefde karakter aan. Gary rijdt de chariot naar voren, een soort klassieke kruiwagen, en legt uit dat met deze kiepkar de barley uit de steeptuns over de droogvloer wordt uitgereden. Daarna begint het proces van draaien en omscheppen. The barley must be turned otherwise it gets too sticky and you can play golf on it, zegt Gary.

Handgestoken turf

De volgende stap ervaar ik als een openbaring: de kiln. De droogroosters zijn uiteraard doorzichtig en geven een sterke turfachtige geur af. Ik kijk door de roosters naar beneden en naar boven de nok in en zie het rookritueel zich hier al afspelen: handgestoken turf, vuur en rook….ik ruik de whisky. Voortaan zal een dram Laphroaig anders smaken.  De peat komt van Islay, zegt Gary, we kunnen nog 5000 jaar vooruit, wanneer de wereld zonder kolen en olie zit kunnen wij in ieder geval nog whisky drinken, zegt Gary met een grote smile. Een geruststellende gedachte.

A friend of Laphroaig

De les van onze rossige gids gaat verder. De volgende stap in het proces is de ‘milling’. Hier wordt de eigen malt met de gekochte malt (60 ppm) gemengd en tot grist gemalen in de ‘malt mill’, twee grote stalen rollers. Normaal mag in deze ruimte niemand komen zegt Gary, want je weet niet waar dit apparaat heen stuitert wanneer het in bedrijf is. Ik voel, terwijl hij dit zegt, dat de uitstraling van deze distilleerderij losser en meer ontspannen is dan die van Royal Lochnagar. Zou je dit in de whisky proeven ? We lopen naar de lauter tuns (daar waar de mash zich in bevindt). Ook hier maakt het bedrijf geen schone, hightech, gestroomlijnde indruk op ons, maar gezelligheid en karakter doen een hoop. Er wordt een kwalitatief hoogwaardig product afgeleverd, dat dan weer wel. De informatie is veel en we lopen door naar het ‘warehouse’. Ons valt het dubbele padlock op. Er was een tijd dat de ‘taxman’ ook een sleutel had van de opslagplaats zodat hem niets zou ontgaan. We vervolgen onze weg naar de bezoekersruimte waar we een klein glaasje krijgen aangeboden en een dram uit een Quarter Cask. Daarna mogen we een paar laarzen lenen om ergens in het zompige, turfachtige terrein een vlaggetje te  plaatsen op ons eigen plot. Toch slim zo’n initiatief. Je bindt er wel mensen mee. Gary zwaait ons uit en geeft mij het gevoel dat ik hem binnenkort weer zal zien.

Bruichladdich

Omdat we pas om drie uur ‘s middags een afspraak hebben bij de Bruichladdich Distillery in het gelijknamige dorpje kunnen we even wat cultuur opsnuiven in Bridgend bij Islay Woollen Mill. Het echtpaar uit York runt al 30 jaar de Mill en levert al jaren wollen designs aan diverse filmproducties zoals Rob Roy en Braveheart.

De bezoekersruimte van Bruichladdich oogt fris door de nieuwe kleurlijn die men enkele jaren geleden heeft geintroduceerd. De zeegroen/blauwe verpakkingen van bijvoorbeeld The Laddie Ten geven het bedrijf een jonge, dynamische uitstraling. Ook The Organic en The Port Charlotte staan monter zij aan zij in een moderne verpakking in de rekken. Wel moet ik wennen aan de airodynamische lijn van de Octomore. Maar goed, zo is er voor ieder wat wils.

Lovely Lisa

Ik heb het mooie artikel van Jurgen van Dijk (Whisky Passion, 2 / 2012) gelezen en voel me goed voorbereid. De negentienjarige Lisa (een van de Laddie Crew) is vandaag onze gids. Ze werkt al een tijdje bij het bedrijf als partimer, wil na de zomer in Glasgow gaan studeren en kan dus het extra zakcentje wel gebruiken. Op een erg enthousiaste manier en met veel kennis vertelt ze ons alle ins en outs van het whiskyproces en de geschiedenis van de grote veranderingen die hebben plaatsgevonden de afgelopen 10 jaar bij het bedrijf. Bruichladdich is van 1994 tot 2000 gesloten geweest, maar Jim McEwan heeft 49 partijen bereid gekregen om 7 miljoen pond te investeren voor een doorstart. Het bedrijf is onlangs voor 58 miljoen overgenomen door het Franse Remy Martin. De Fransen weten als geen ander dat er in hun land meer whisky wordt gedronken in een maand dan cognac in een jaar. Lisa , is zelfverzekerd en vrolijk. Welke vraag haar ook wordt gesteld, ze antwoordt eerlijk en bovenal met vakkennis. Wanneer ze ons in de millingruimte loodst komt ze er achter dat deze geheel is ontmanteld tijdens haar vakantie vanwege ‘maintenance’. Toch weet ze kleurrijk en betrokken ons een beeld te geven van de werkzaamheden die er normaal plaatsvinden. Lisa doorloopt met ons het gehele proces en staat wat langer stil bij Ugly Betty, een copper still die de laatste telg uit de Bruichladdichlijn produceert: de Botanist, een gin.

Valinch ‘Prometheus’

Terug in het Visitor’s Centre valt mij de manier op waarmee de verschillende gidsen van The Laddie Crew hun werk doen: vriendelijk, behulpzaam, vakkundig en betrokken. Lisa beantwoordt nog een paar vragen en serveert ons dan een Laddie Ten en twee drams naar keuze. Ik proef de Port Charlotte en de Octomore en ben als Laphraoic-adept onder de indruk van beide whiskies. Vooral de modern ogende Octomore is de sterkste peated whisky op dit moment: 160 parts per million phenols. “Hier moet je een sigaar bij roken” zegt een Zuid-Afrikaan die bij ons in de tour zit. Bruichladdich is normaal – samen met Bunnahabain de enige unpeated whisky van Islay. De laatste jaren – na 1994 –  produceert ook Bruichladdich de peated variant. Lisa ziet ons zichtbaar genieten en wijst ons op de ‘once in a lifetime opportunity’ om een flesje van 500 ml met eigen handen te vullen. Bruichladdich presenteert speciaal voor de olympische spelen de Valinch ‘Prometheus’ : 22 jaar oud, nagerijpt in Chateau Latour vaten, gedistilleerd op  27 april 1990, 53,3 % Alc.vol en genummerd als ‘Cask number 001’. Met het gevoel iets unieks in handen te hebben stappen we voldaan de distilleerderij uit. Het was een perfecte middag.

Christie’s Jura

De volgende dag maken we de oversteek naar Jura, ten noordwesten van Islay. Het eiland van The Diurachs (de Gaelic benaming voor de bewoners Jura) is ruig, bosrijk en kent in tegenstelling tot Islay een aantal flinke bergen. We vervolgen onze reis via de enige single track road op het eiland en stoppen in Craighouse. De bezoekersruimte is klein en knus en ik kan bijna niet geloven dat deze huiskamer, zoals Ingvar Ronde in zijn nieuwste Malt Whisky Yearbook 2012  schrijft, vorig jaar  in een nieuw jasje is gestoken ‘at an estimated cost of 100,000 GBP’. We informeren naar het tijdstip van de volgende tour. The tour is free, zegt een jongedame met een brede smile. My name is Christie and I’ll be your guide. Ondanks haar brede lach en de gratis rondleiding heeft ze er duidelijk geen zin in vandaag. Ze raffelt haar ingestudeerde verhaal af en de groepsleden kijken elkaar veelvuldig aan met opgetrokken wenkbrauwen. Dit is geen Fiona, geen Gary en zeker geen Lisa. Nee, gids zijn is een vak apart. Jammer, want het merk Jura maakt wereldwijd goede indruk en verdient dus een beter verhaal. Na 25 minuten hebben we onze gratis dram al in de hand. Maakt niet uit, de ietwat geturfde Prophecy blijft heerlijk.

Silent season

Terug op Islay leggen we aan bij Coal Ila. We bewonderen de huizenhoge stillroom. Een van de grote ramen is er compleet uitgenomen om de steigerbouwers de ruimte te geven. De grote stills worden schoongemaakt en de piping wordt gedeeltelijk gerenoveerd. Deze distilleerderij staat qua malt whisky productie op de vijfde plaats in Schotland, vertelt het kassameisje trots. Hier geen rondleiding vanwege groot onderhoud. We zouden alleen maar struikelen over de bouwmaterialen. Niet alle distilleerderijen gaan hier dus hetzelfde mee om. We krijgen wel een dram voor de moeite, een 12 year old. Ik vraag nog even of ik in het warehouse mag kijken….helaas.

Auchentoshan

We verlaten Islay met een hoofd vol indrukken en een mond vol smaken. De komende dagen rest ons nog een bezoekje on the mainland aan Auchentoshan, waar ik benieuwd ben naar het verhaal achter deze heerlijke whisky. Met name de Three Wood is altijd een cadeautje. Het is weer een zonnige dag (we hebben echt mazzel gehad met het weer deze drie weken) en we parkeren ons rijdende huis pal voor de ontvangstruimte. Vriendelijk worden we te woord gestaan door de jongeman achter de balie. Wanneer we hem vertellen dat we o.a. Lewis hebben bereisd vraagt hij ons naar de enige whiskydistillery op het eiland: Abhainn Dearg in Crainish. Ik kijk mijn vrouw verschrikt aan: (*#@!!) ….die hebben we gemist !

Onze gids blijkt een Spaanse te zijn. Ze beheerst haar Schots uitstekend en moet jaren geleden hier neergestreken zijn. Mijn nieuwsgierigheid wordt op de proef gesteld, maar met haar uiterst deskundige verhaal over de geheimen van de Auchentoshan whisky ben ik tevreden. Maria is zeer deskundig en omdat er twee kinderen in het gezelschap zijn doet ze op Jeugdjournaalniveau alles uit de doeken. Hier in Glasgow is het groot onderhoud (silent season) net afgerond en men is nog niet in bedrijf. Toch zijn we van harte welkom.

Marvellous Maria

Maria is geweldig, een gids om van te smullen (vergeef mij mijn beeldspraak). Soms kijkt ze omhoog bij het beschrijven van de reuk en de smaak, soms doet ze haar ogen dicht: I smell toffee, rosewater and milk chocolate crisp on the nose, grape and crisp apple on the palate, enz., enz.  Haar beeldend taalgebruik bij dit spel van benoemen en beschrijven is indrukwekkend. Ze voelt zich zeer betrokken bij het bedrijf, dat schoon, efficient en aantrekkelijk toont. In het ‘warehouse’ mogen we geen foto’s maken ( cameraklikken en whiskydampen kan een explosieve combinatie zijn),  maar wel een Three Wood proeven. Ze serveert er chocolade bij…….een pefecte combinatie, zegt ze. Especially Dutch chocolate from Verkade, zegt ze met een uitdrukking van verrukking. This brings the flavour out so much more. Bij het kilnen van de barley (Golden Promise en Optic uit oost-Schotland, boven Aberdeen) wordt geen peat gebruikt, alles wordt verhit met gas. Dit hele proces wordt uitbesteed. Het Loch Katrine is de bron van de watertoevoer , maar ondergaat wel een behandeling voor gebruik.  Het bottelen van de Auchentoshan wordt samen met Bowmore en Glen Garioch door baas Suntory verzorgd. Alle preparaten worden drie keer gedistild. De yeast (gist) haalt Suntory uit Zuid-Afrika; ook hier wordt een keus gemaakt voor de ‘dry yeast’ in plaats van de ‘liquid yeast’. De reden hiervan is dat het verwerkingsproces net even iets makkelijker verloopt. We eindigen in het Visitor’s Centre met de prachtige ronde bar. Maria serveert ons nog drie drams …met chocolade: 1 Auchentoshan Select, 1 Auchentoshan twelve year old en 1 Bowmore van 12 year old. Wederom verteld onze gids hoe de whiskey door haar neus, keel en slokdarm gaat en welke smaken en prikkelingen daar bij horen: ze ruikt cinnamon en oak, proeft citrus fruits and cloves en eindigt met de zalvende zin ‘he finally dries out in a gingerly finish’. Dan open ze haar ogen…..Wauw, dit is theater. Ik heb de neiging om te gaan klappen. Zeer tevreden gaan we in onze bus lunchen en genieten nog na van Maria…de supergids.

Onze reis zit er op. Wat achterblijft zijn de vele gesprekken, de vele indrukken en smaken en de vele rondleidingen. In dit laatste geval, de vele  gidsen. Het blijft een vak apart.