Verschenen in Whisky Passion, nummer 1 2020

Onlangs is het reizen van de Schotse dichter Robert Burns in de periode 1787 tot 1793 volledig in kaart gebracht door professor Nigel Leask en zijn team.

Verschenen in Whisky Passion Nummer 1, jaargang 2012.

Ploughman-poet

We schrijven 25 januari 1759 wanneer de kleine Rabbie (Robert in Schots Gaelic) voor het eerst het daglicht ziet in Alloway in het Schotse graafschap Ayrshire. Lang heeft Robert niet van zijn leven mogen genieten. Hij sterft op 21 juli 1796 op 37-jarige leeftijd. Het feit dat hij in een boerenfamilie werd geboren, was niet alleen bepalend voor de wendingen die het leven van Schotland’s beroemdste dichter namen. Nee, het was ook de visie van zijn vader Robert Burnes om zijn beide zonen Robert en Gilbert beiden een gedegen schoolopleiding te geven. Toen Robert eenmaal de kracht van de pen had ervaren liet hij deze niet meer los. Het was of hard werken op het land of zwoegen met de pen. De naam ploughman-poet was geboren.

Reisverslagen

Robert beschreef het boerenleven in al haar facetten in veel van zijn gedichten. Ook zijn meerdere liefdes bezong hij in gedichten en brieven. De uitdrukking ‘een schatje in ieder stadje’ ging in hoge mate op voor onze ploughman-poet. De viriele dichter liet dit met name blijken uit het feit dat hij 12 kinderen had. Toch kwam hij telkens terug bij de liefde van zijn leven Jean Armour. Niet zelden brachten zijn vele kortstondige verhoudingen hem in problemen. De vele plaatsen die Robert aandeed zijn heeft hij vastgelegd in reisverslagen. Enkele jaren geleden hebben experts van het Centre for Robert Burns Studies aan de Universiteit van Glasgow en van de National Library of Scotland op oude 19^e eeuwse kaarten van Schotland en Noord-Engeland de routes achterhaald die Robert Burns heeft afgelegd tijdens zijn vele omzwervingen in het jaar 1787. Ze zijn te vinden in een prachtige uitgave van de hand van professor Nigel Leask.

In goed gezelschap

‘De reisverslagen zijn fascinerend om te lezen omdat ze ons een inkijkje geven in het leven van een dichter op de toppen van zijn kunnen. De teksten laten ons de worsteling zien die Burns had met de sociale en politieke issues van die dagen. Het was gevaarlijk – en op straffe van deportatie – om de koning openlijk af te vallen’. De berichten over de revoluties in zowel Amerika als in Frankrijk bereikten ook Schotland en lieten Burns niet onberoerd. Het was ook het moment waarop hij in gezelschap verkeerde van de rijkste en machtigste mensen in Schotland. Robert’s lidmaatschap van de Vrijmetselarij bracht hem in kringen die hem het belangrijke zetje gaven naar nationale bekendheid.  Nadat hij beide zijden van de grens met Engeland had bereisd, vertrok Burns naar de Highlands waar hij logeerde bij de graaf en gravin van Atholl in Blair Castle, dineerde met de graaf en gravin van Gordon op Kasteel Gordon, het beroemde slagveld van Culloden bezocht bij Inverness en het illustere Cawdor Castle aanschouwde dat we vinden in Shakespeare’s Macbeth.

Heaven-taught ploughman

Burns had in 1786 naam gemaakt als ‘Bard of Caledonia’ met de uitgave van 22 gedichten en meerdere brieven in de Kilmarnock Edition, Poems Chiefly in the Scottish Dialect  op 31 juli 1786. Hij schreef voor het merendeel in het Schots Gaelic, een Keltische taal, afgewisseld met brieven en gedichten in een Noord-Engels dialect. Het boekje kreeg nog meer aanzien door de 37 pagina dikke bijlage met namen van voorname intekenaars. Burns werd met de uitgave op handen gedragen door de literaire elite (gentry) van Edinburgh en dit opende meerdere deuren voor hem. Zijn volgende uitgave The Edinburgh Edition op 21 april 1787  werd een nog groter succes en de Heaven-taught ploughman voelde zich meer en meer op zijn gemak in de elitaire kringen. Met enige hulp van zijn vrienden in de Vrijmetselarij gingen de verkoopcijfers door het plafond.

Burns on tour

Zoals het tegenwoordig iedere popster betaamt moet het publiek opgezocht worden. In Burns’ geval was dat zijn lezerspubliek. Burns ging op 5 mei 1787 op reis door de Borders van Noord Engeland (Coldstream, Jedburgh, Melrose, Selkirk, Eyemouth, Newcastle en Carlisle) met zijn vriend Bob Ainslie en in juli door de West-Highlands. Op 25 augustus 1787 vertrok Burns wederom, ditmaal met zijn vriend William Nicol, vanuit Edinburgh per rijtuig via Linlithgow, Striling, Crieff, Aberfeldy, Blair Atholl, Strathspey, Aviemore, Inverness, Forres, Elgin, Banff, Petershead, Stonehaven, Montrose terug naar Edinburgh. Het was in die dagen gebruikelijk dat alle kopers van zijn bundels hun naam konden zetten in de volgende druk van de nieuwe bundel. Zaak dus om iedere weldoener en boekwinkel aan te doen op deze rondreis. Schrijven en het verkopen van gedichten was in die tijd zeker geen vetpot. Burns was zich altijd bewust van de betrekkelijkheid van zijn faam. Eens zou hij een vast salaris moeten hebben om voor zijn vrouw en kinderen een zeker inkomen veilig te stellen. De kaarten in de nieuwe Oxford Edition geven een prachtig inzicht in deze tour langs pubs, kastelen, boekhandelaren en vrijmetselaarloges.

The Scots Musical Museum

Naast het promoten van zijn eigen werk, ontmoette Burns op zijn reizen veel muzikanten en dichters. Dit gaf hem de kans om liederen, teksten en muziekstukken te verzamelen voor een project van James Johnson, The Scots Musical Museum. Johnson was een muziekuitgever uit Edinburgh en wilde alle Schotse liederen in kaart brengen. De eerste uitgave was reeds in 1787 gepubliceerd. Na deze uitgave was het vooral aan Robert Burns om een belangrijke bijdrage te leveren aan deel 2. De zes delen zouden over een tijdspanne van negen jaren uitgegeven worden, van 1787 tot 1796.  Al snel werd duidelijk uit de vele brieven die Burns schreef dat zijn verzamelwoede geen grenzen kende. Burns belangeloze bijdrage aan de zes delen werd door hemzelf gezien als een daad van vaderlandsliefde. In totaal had hij 160 liedjes aangedragen, tientallen nummers aangepast en evenzovele verbeterd. Zijn reisaantekeningen (veelal opgetekend in de Commonplace Books) varieerden van het noteren van liedteksten, tot melodieën en aanzetten voor nieuwe liedjes. Burns was zijn carrière begonnen als zanger van plaatselijke folk songs, maar zijn ambitie was om de dichter van Schotland te worden. Met zijn reizen was hij in staat ieder liedje in de Schotse topografie te plaatsten.  Al met al had deze laatste tour zo’n 22 dagen in beslag genomen en in totaal had Burns op al zijn reizen zo’n 600 mijl afgelegd door zijn geliefde Schotland.

Beethoven en Haydn

Jaren later werd Burns door zijn vriend George Thomson gevraagd om bijdragen te leveren voor zijn verzameling liederen die gepubliceerd zouden worden in A Select Collection of Original Scottish Airs for the Voice. Een meerdelig volume-uitgave van vijf delen zou pas na Burns dood verschijnen in 1799. Thomson had kosten noch moeite gespaard om  componisten als Joseph Haydn en Ludwig van Beethoven verschillende bijdragen te laten leveren. Of Burns daadwerkelijk heeft samengewerkt met beide componisten weten we (nog) niet.

Reizen als gauger

Robert vond het tijd worden dat hij een vast inkomen kon genereren voor zijn vrouw en kinderen. Vrienden hadden hem gewezen op het beroep van gauger (belastingambtenaar), het meest gehate beroep volgens Burns. De alom gevierde dichter van Schotland had echter geen keus. In augustus 1787 nam hij de taak van Excise Officer op zich, het meest verguisde baantje van het land. Het ergste moest nog komen: trouw afleggen aan de Engelse koning tijdens de eedaflegging. Als rebel en revolutionair was dit iets om je diep voor te schamen. Robert voelde zich echter in goed gezelschap. Zijn brother in arms Thomas Paine, dertien jaar eerder de aanjager van de Amerikaanse Onafhankelijksverklaring (4 juli 1776), had al jaren terug het hoofd gebogen voor de Hanoveriaanse koning. Toch was deze baan voor de Ploughman Poet de kans om redelijk dicht bij huis te blijven (Ellisland Farm) en tegelijkertijd een vrij man te zijn: reizen door Upper Nithsdale, het gebied iets boven Dumfries. Niet zelden brachten zijn eenzame en zeker niet ongevaarlijke dienstreizen hem tot rijmerlarij en navelstaren zoals in As I Walk’d By Mysel’

As I walk’d by myself, and talk’d by myself,

Myself said unto me:

Look to thyself, take care of thyself, For nobody cares for thee

I answer’d myself, and said to myself,

In the self same repartee:

Look to thyself, or not look to thyself,

The self same thing will be!

 

Illegale whisky

Een van Burns taken als belastingambtenaar was het traceren van smokkelwaar. Dit bracht hem in contact met leerlooiers, brouwers, tabakshandelaren en handelaren in sterke drank. Niet zelden gewapende mannen, die als het moest, bereid waren een belastingambtenaar om te leggen als hun waar op het spel stond. De plattelandsgebieden waren de gevaarlijkste om te controleren. De gaugers moesten hun routes dagelijks verleggen om het verrassingseffect zo hoog mogelijk te houden. Het smokkelen van illegaal gestookte whisky was een lucratieve bijverdienste en werd met hand en tand in stand gehouden. In juni 1790 werd Burns gepromoveerd naar het footwalk gebied. Een promotie die hem weliswaar £ 20 opslag bezorgde, maar ook meer gevaar inhield. Zijn nieuwe paard Pegasus sleepte hem door weer en wind en moest af en toe van nieuwe hoefijzers (frosty calkers) voorzien worden door een plaatselijke hoefsmid (Vulcan). In het gehucht Wanlockhead was een sonnet (Pegasus at Wanlockhead) als betaalmiddel alles wat onze Heaven-taught ploughman zich kon veroorloven. 

Met de uitgave van de Oxford Edition of the Works of Robert Burns: Commonplace Books, Tour Journals and Miscellaneous Prose door professor Leask en zijn team hebben we een betere (online) kijk gekregen in het veelzijdige en turbulente leven van Robert Burns.