Ik schrijf 8 november 2022, een paar dagen voor de jaarlijkse herdenkingsceremonie bij Kilchoman Military Cemetery op Islay. Een terugkerend ritueel is een bezoek aan het Museum of Islay Life.

Ditmaal worden we verwelkomd door gids van de dag Ray MacKechnie. We zijn benieuwd of er nog graven te vinden zijn op Islay van de 700 slachtoffers die het leven lieten tijdens de twee grote scheepsrampen in 1918. Ray vertelt het onthutsende verhaal van de enige zwarte soldaat wiens grafsteen onlangs is verdwenen. Wanneer we hierover doorpraten, horen we dat soldaten van kleur niet altijd werden geregistreerd.

‘Twee Belgische onderzoekers zijn bezig het fenomeen van de Press Gangs te onderzoeken’. Gedwongen rekruteringen waren van oorsprong een Brits initiatief dat echter overwaaide naar de VS. ‘Hun onderzoek richt zich met name op American indians van de Nevada stam die te herkennen waren aan hun tatoeëringen’. Onderstaand verhaal is van George Robinson wiens grootvader politieagent was tijdens WO1 op Islay en een sleutelrol speelde in het opvangen van overlevenden en het bergen van slachtoffers.

George Robertson vertelt over het mysterie van een onbekende zeeman in de Ileach (51|13) op 6 april 2024. 

Hier is het mysterie. Toen de Amerikanen na de tragedies van de Tuscania en de Otranto in 1918 alle lichamen van Islay meenamen, lieten ze er maar twee achter op de militaire begraafplaats van Kilnaughton, buiten Port Ellen. Eén daarvan was van soldaat Roy Muncaster, wiens moeder wilde dat hij bleef liggen waar hij gestorven was.

Maar er was er nog één. We weten zijn naam niet, maar hij was op het getorpedeerde troepenschip Tuscania dat nu diep achter de Mull of Oa ligt. We weten alleen zijn ras omdat de grafsteen het ons vertelde 'Onbekende neger, SS Tuscania 5 februari 1918 - Onbekend bij God'. Niemand weet meer over hem of waarom hij op Kilnaughton cemetery ligt terwijl alle Amerikaanse lichamen naar de VS en Brookwood Military Cemetery in Surrey werden gebracht.

Het mysterie werd nog groter toen die steen, die er al negentig jaar lag, vlak voor de honderdste verjaardag van de rampen plotseling verdween. Zonder aankondiging of waarschuwing was hij verdwenen. In plaats daarvan stond er een standaardsteen van de War Graves Commission met de anonieme legende 'Een zeeman uit de Grote Oorlog - SS Tuscania' en de datum van het zinken. Niet alleen zijn beschrijving was verdwenen, maar ook zijn ras. Een deel van het mysterie werd opgelost toen ik navraag deed bij de Commonwealth War Graves Commission (waar ik als staatssecretaris van Defensie ooit voorzitter van was geweest) en zij hun beleid uitlegden.

De Commissie, een werkelijk opmerkelijke instelling die belast is met de zorg voor oorlogsgraven over de hele wereld, had een wereldwijde controle uitgevoerd van de teksten op grafstenen. Sommige waren niet geschikt voor onze moderne tijd en sommige waren zeer ongepast. 'Onbekende neger' viel blijkbaar in deze categorieën. De Oorlogsgravencommissie maakte duidelijk dat het aanduiden van ras nooit een officiële omschrijving was. "Etniciteit is van geen belang voor de CWGC, omdat iedereen gelijk behandeld moet worden in de dood." De steen werd verwijderd. Er kwam een standaardsteen voor in de plaats met een minder controversiële tekst. Einde verhaal? Niet helemaal. De 'Onbekende Neger' steen had negen decennia lang de laatste rustplaats van de anonieme zeeman gemarkeerd.

Naar mijn mening en die van vele anderen was het een deel van de geschiedenis van dit eiland, een deel van het Islay-DNA en een deel van het verhaal van die dubbele tragedie die ons eiland trof in het laatste jaar van de Eerste Wereldoorlog. Hij zou, misschien terecht, vervangen kunnen worden, maar hij zou niet vernietigd mogen worden. En dus besloot de Commonwealth War Graves Commission, na protesten en wat drama, dat de originele steen op Islay zou blijven. Hij wordt nu tentoongesteld in het Museum of Islay Life in Port Charlotte. Hij hangt daar nu naast de vlag van de Verenigde Staten, die 's nachts in Islay House door plaatselijke vrouwen werd gemaakt om te wapperen bij de massale begrafenissen na het zinken van de Tuscania.

De vlag, die na de oorlog werd aangeboden aan de Amerikaanse president Woodrow Wilson, wordt voor korte tijd aan het museum uitgeleend door het Smithsonian Museum in Washington DC. Het is ongetwijfeld een van Islay's meest waardevolle artefacten en zou door iedereen gezien moeten worden voordat hij weer terug moet. Maar terug naar de steen. Wie was deze man? Waarom ligt hij alleen en apart van de graven van de omgekomen Britse zeelieden en de gerepatrieerde Amerikaanse troepen begraven? Waarom was zijn ras de enige beschrijving van deze man? Veel mensen hebben gespeculeerd over de antwoorden op deze vragen. Niemand heeft tot nu toe de oplossing gevonden. De omvangrijke dossiers van War Graves geven geen enkele aanwijzing. Hij kan één van de bemanningsleden zijn geweest.

De meesten op het omgebouwde lijnschip/troopschip Tuscania kwamen uit het westen van Schotland. Maar het doorzoeken van de scheepsmanifesten heeft geen duidelijkheid gegeven. Was hij een verstekeling op het schip? Misschien een bemanningslid zonder papieren? Misschien... Of was er mogelijk een meer sinistere reden? Hij was niet blank, dus was de discriminatie in de VS dan zo diep dat hij werd uitgekozen voor een speciale behandeling, zelfs na zijn dood? Het lijkt onwaarschijnlijk, gezien de pijn die in de hele VS werd gevoeld naar aanleiding van de ramp in Tuscania, maar er zijn vandaag de dag weinig aanwijzingen die ons de weg kunnen wijzen. Voorlopig ligt hij in Kilnaughton naast het water, zijn originele steen is bewaard gebleven - in vrede. Maar het verhaal leeft voort en zal het mysterie ooit worden opgelost?